Lachgas is geen onschuldig middel en er bestaat geen veilige onder- of bovengrens voor gebruik. Dat is de boodschap die duidelijker naar voren komt in de herziene voorlichtingsmaterialen van het Trimbos-instituut. Tijd voor een landelijke voorlichtingscampagne, of juist niet?
Laura Nijkamp, lachgas expert bij Trimbos en docent van de webinar Lachgas, vertelt in haar blog waarom er effectievere methoden zijn voor de aanpak van lachgasproblematiek dan voorlichting en campagnes.
Zowel in mijn werk als privé gaat het regelmatig over lachgas. Steevast komt terug dat ‘men’ vindt dat er te weinig gebeurt en dat we moeten inzetten op voorlichting en campagnes. Adviezen die uit zorg om het onderwerp worden geuit. Ik begrijp ze, want ik begrijp de zorgen die er zijn. En ik deel deze zorgen. Echter, er gebeurt al heel veel op dit onderwerp. Alleen dat zie je bewust niet op een poster in een bushokje of in een campagnespotje op televisie.
Toen ik jaren geleden mezelf vastbeet in het onderwerp lachgas had ik niet kunnen denken dat we nu zouden staan waar we staan. Het gebruik van het middel is in de afgelopen jaren toegenomen, met alle uitdagingen van dien. De gebruiksgroep is overwegend jong en de beschikbaarheid van het middel is groot. Onderzoek laat zien dat lachgas minder onschuldig is dan gedacht. Steeds vaker zijn verhalen in de media te lezen van gebruikers die ernstige gezondheidsklachten ontwikkelen door overmatig gebruik, of overlast veroorzaken door gebruik op straat. We krijgen, mede ook naar aanleiding van mediaberichtgeving, regelmatig de vraag waarom we niet zichtbaarder en pro actiever communiceren over lachgas vanuit het Trimbos-instituut.
Communiceren over drugs in het algemeen is lastig en zorgt voor veel dilemma’s. Voor lachgas geldt dat nog sterker, vanwege de grote aantrekkingskracht op jongeren en zelfs kinderen. Dat maakt het extra belangrijk dat we zorgvuldig nadenken en afwegen: Welke kennis deel je wel, wat deel je niet en met wie? En wat kunnen schadelijke neveneffecten zijn van je communicatie? Afwegingen die we keer op keer weer maken. We zijn een gezondheidsbevorderend instituut en hebben als missie het delen van kennis.
In sommige gevallen kan het breed delen van kennis (bijvoorbeeld in een postercampagne) echter de gezondheidsbevordering tegenwerken. In het geval van lachgas is dat zo. Anders dan de berichtgeving soms doet vermoeden, hebben de meeste jongeren in Nederland namelijk nog nooit lachgas gebruikt. In het voortgezet onderwijs heeft bijvoorbeeld 90 procent geen ervaring met lachgas, volgens het meest recente Peilstationsonderzoek. Dat stijgt wel met de leeftijd, maar ook onder 20-24 jarigen had ruim 85 procent het laatste jaar niet gebruikt, zo blijkt uit de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor.
Dat betekent dat voor verreweg de meeste jongeren een boodschap over lachgas niet relevant is. Het betekent ook dat je goed moet nadenken over hoe je de groep die wél lachgas gebruikt kunt bereiken, terwijl je je tegelijkertijd bewust bent van mogelijke consequenties van aandacht voor dit onderwerp bij de groep niet-gebruikers. Vanuit het Trimbos-instituut hebben we goede redenen om niet in te zetten op algemene voorlichting en brede campagnes over lachgas.
Ondanks de goedbedoelde intenties van een brede boodschap, kunnen de gevolgen ervan schadelijk zijn. Namelijk: brede communicatie over lachgas kan de suggestie wekken dat het gebruik ook wijder verspreid is dan het geval is. Daarmee verschuif je onbedoeld de sociale norm rond het gebruik: “als alle anderen het doen, dan wil ik het ook proberen”. Dergelijke normalisering is wat je juist wil voorkomen. Betekent het dan dat je niet mag praten over lachgasgebruik of waarschuwen voor risico’s? Jawel, maar dan op een andere manier en via een andere ingang.
We zetten in op de gebruiker van lachgas en de omgeving van de gebruiker. Voor jongeren die lachgas gebruiken bieden we informatie via de Trimbos website en folders. In de omgeving van gebruikers is een scala aan partijen te vinden die gebruik kunnen signaleren en het gesprek kunnen aangaan. Denk aan gemeenten, preventiewerkers, handhavers, ouders, jongerenwerkers, scholen en ga zo maar door. Partijen die dicht bij de jongeren of gebruikers staan en daarmee makkelijker met hen in contact komen.
Zij kunnen in gesprekken informeren, signaleren en waar nodig anderen inschakelen. Voor hen zijn er factsheets, video’s en rapportages beschikbaar waarin de meest recente wetenschappelijke kennis op een praktische manier wordt gedeeld. En in de handreiking voor gemeenten geven we handvatten voor het opzetten van een integrale aanpak van lachgasproblematiek in samenwerking met alle relevante partijen. Hierin worden het zorg- en veiligheidsdomein met elkaar verbonden, wordt gericht gekeken naar waar en in welke setting problematiek speelt en hoe dit kan worden aangepakt. De combinatie van preventie en handhaving is hierin de sleutel.
Het Trimbos-instituut zit niet stil met betrekking tot het onderwerp lachgas. We doen onderzoek naar gebruik, gebruikers en de markt van lachgas en dragen daarmee bij aan de kennisontwikkeling op het onderwerp. We houden actuele ontwikkelingen bij en bekijken keer op keer wat dit betekent voor preventie en voorlichting. Deze kennis delen we met professionals in het veld, via publicaties, workshops en presentaties.
Ook adviseren wij – en met ons vele andere professionals en veldwerkers – wekelijks gemeenten, hulpverleners, handhavers en anderen over hoe om te gaan met dit onderwerp. We sluiten aan bij expertgroepen, bedenken concrete oplossingen voor uitdagingen op lokaal niveau en verbinden partijen en domeinen. Altijd gericht op specifieke doelgroepen met voor hen ontwikkelde handvatten. Zo bereiken we een maximaal effect met zo weinig mogelijk onbedoelde of ongewenste neveneffecten. En daar hebben we geen postercampagne voor nodig.
Bron: Trimbos-instituut
Wil je meer weten over lachgas, het gebruik ervan, gebruikers en hoe we hiermee om kunnen gaan? Meld je dan aan voor de webinar Lachgas, gegeven door Laura.
Programmamanager Academie
Odile Vreeken
