De cijfers zijn schokkend: van alle vrouwen met een verstandelijke beperking heeft zestig procent te maken gehad met seksueel misbruik. Maar toch blijft de aandacht voor deze problematiek beperkt, zegt klinisch psycholoog en orthopedagoog Aafke Scharloo. ‘We willen er gewoon niet aan.’
Scharloo, expert op het gebied van seksueel misbruik van mensen met een verstandelijke beperking, maakt zich zorgen. Ondanks de hoge prevalentie is er nog te weinig aandacht – in zorg en samenleving – voor misbruik van deze kwetsbare groep. Mensen met een verstandelijke beperking worden 3 tot 5 keer vaker slachtoffer van seksueel geweld dan mensen in de gewone populatie.
Slachtoffers worden volgens Scharloo vaak niet geloofd. Niet door familie, niet door professionals. ‘Verhalen worden in twijfel getrokken. Is het wel echt waar? Weet je het wel zeker? Niet worden geloofd, is vaak al de grootste angst van slachtoffers. Ook bij slachtoffers met een verstandelijke beperking.’
Het vraagt van professionals om een bepaalde alertheid en kennis. ‘Een slachtoffer zal flarden vertellen, eerst eens een proefballontje oplaten en kijken hoe daarop wordt gereageerd. Ik heb zelf als orthopedagoog bij een instelling meegemaakt dat een mevrouw op me stond te wachten en bij de deur al zei: “Ik vind het niet fijn dat die en die op mijn kamer komt”. Dat kun je afwimpelen met “oh, maar hij is begeleider en werkt hier”. Of je kunt doorvragen’. En dat gebeurt in de praktijk nog veel te weinig, stelt Scharloo.
Niet gek. ‘We zijn zo getraind in ons rechtvaardigheidsgevoel. Er spreekt ook hoop uit. Het kan gewoonweg niet waar zijn.’ Met als gevolg dat misbruik lang door kan zonder dat iemand in de omgeving van het slachtoffer daar weet van heeft. ‘En het slachtoffer krijgt het gevoel dat het normaal is en dat is helemaal verdrietig: dat iedereen het al weet.’
Zorginstellingen zouden volgens Scharloo veel meer moeten doen aan bewustwording. ‘Er is vaak wel een protocol, maar daar ben je er niet mee. Het moet echt gedragen worden binnen de organisatie. Ook door bestuur en management. We merken dat wanneer een bestuurder dit adresseert, er wel wat gebeurt. Neem het op in het jaarplan.’
Om het risico op seksueel misbruik te beperken, pleit de expert altijd voor praktische maatregen. ‘Dat gaat van overlappende diensttijden, toegangsdeuren die altijd open staan zodat iedereen maar kan binnenwandelen tot onbekende chauffeurs die mensen met een beperking overal naartoe rijden. Je zet je zoon of dochter toch ook niet alleen bij een onbekende in de auto? Maar in de zorg gebeurt dit dagelijks.’
Het pleidooi van Scharloo roept soms ergernis op bij professionals. Onderzoeken over de prevalentie van misbruik onder mensen met een beperking worden in twijfel getrokken. ‘Het gebeurt overal maar niet hier, is de reflex. En zolang we dat gevoel hebben, zijn we zelf onze grootste vijand.’
Met grote gevolgen voor de slachtoffers. Van suïcidaliteit tot allerlei gedragsproblemen. ‘In de VS loopt een campagne “Rule out abuse first”. Dat vind ik een goede insteek. Wanneer gedragsspecialisten of artsen iemand met verstandelijke beperking onderzoeken moet eerst misbruik worden uitgesloten. Zo kan op een eenvoudige wijze worden voorkomen dat het misbruik over he hoofd wordt gezien. Maar professionals denken daar vaak niet aan en zijn totaal verbaasd wanneer na lange therapie ineens blijkt dat er sprake was van seksueel geweld.’
Om meer aandacht te vragen voor het thema heeft Scharloo in samenwerking met het Centrum voor Seksueel Geweld zowel een aantal vlogs voor mensen met een verstandelijke beperking opgenomen als voor zorgprofessionals. ‘Er is nog een hele weg te gaan. Ook op het gebied van preventie. De handelingsverlegenheid bij professionals om het gesprek over mogelijk misbruik aan te gaan is groot. Met deze vlogs proberen we professionals te ondersteunen.’
Tijdens de online studiedag LVB en Seksualiteit op 11 november a.s. besteden wij aandacht aan het onderbelichte onderwerp van seksueel misbruik van mensen met een LVB. Wil je meer weten? Bekijk hier het volledige programma:
Meer informatie over de online studiedag LVB en Seksualiteit
Programmamanager Academie
Charlotte Leijdekker
