Hoogsensitiviteit | Congres

Dr. Jeanette Mostert

Assistant Professor, Biomedische wetenschappen | Radboudumc

Ter info vooraf: deze lezing zal in het Engels gegeven worden. Deelnemers ontvangen na het congres een Nederlandstalige samenvatting.

Several theories suggest that people differ in their sensitivity, with some generally more and some less sensitive to both negative and positive experiences. Over the last 25 years, a growing number of studies have provided empirical evidence for the existence of such differences in sensitivity. As a consequence, we know a lot more about sensitivity today than just a few years ago.

In this presentation I will summarise recent research findings and knowledge on sensitivity. I will first describe the key theories on sensitivity, including Sensory Processing Sensitivity, Differential Susceptibility and Biological Sensitivity to Context as well as the integrated framework of Environmental Sensitivity. I will then focus on the trait of sensitivity, which defines the Highly Sensitive Person (HSP). This will include studies that consider the genetic basis of trait sensitivity as well as how sensitivity relates to common personality traits.

Finally, I will present different measures of sensitivity and empirical evidence showing that highly sensitive individuals are indeed more affected by their experiences.

Prof. dr. Michael Pluess

Professor of Developmental Psychology, Leading expert in Environmental Sensitivity | University of Surrey (UK)

Hoogsensitiviteit is een persoonlijkheidskenmerk dat lang niet altijd wordt gesignaleerd bij volwassenen die kampen met spanningsklachten, burn-out, paniekaanvallen, zelfkritiek en een laag zelfbeeld. Terwijl het voor hoogsensitieve cliënten vaak het ontbrekende puzzelstukje blijkt te zijn dat hen kan helpen met acceptatie, zelfinzicht en zelfsturing.

In deze lezing staat daarom het belang van het tijdig herkennen van hoogsensitiviteit door GGZ-professionals centraal en het aanbieden van passende begeleiding aan hoogsensitieve cliënten. Er wordt stilgestaan bij wat mogelijke ‘misdiagnoses’ kunnen zijn. Vervolgens wordt aandacht geschonken aan passende begeleiding: van valkuilen in de behandelrelatie tot het begeleiden van je hoogsensitieve cliënt bij het opstellen van een zogenaamd ‘persoonlijk prikkelplan’. Dit stelt een cliënt in staat om beter om te gaan met onderprikkeling en overprikkeling en beter in balans te blijven.

Suzanne Nieuwenhuijs is gecertificeerd trainer en coach, gespecialiseerd in hoogsensitiviteit op de werkvloer. Suzanne is als geregistreerd CRKBO-docent verbonden aan RINO Amsterdam, het opleidingsinstituut voor GGZ-professionals en Hollands College, (post HBO) opleider voor HR en Arbo. Haar inzet werd erkend toen ze in 2021 de Young Talent Award ‘Diversiteit & Inclusie’ van de NOBTRA won, dé brancheorganisatie voor trainers in Nederland.

Suzanne Nieuwenhuijs

Trainer, coach, docent | Werkgelukt

Hooggevoeligheid, ook wel bekend als Highly Sensitive Person (HSP) of Sensory Processing Sensitivity (SPS), is een persoonlijkheidseigenschap die wordt gekenmerkt door een verhoogde gevoeligheid voor subtiele prikkels, een sterke emotionele reactie, empathie, diepgaande verwerking van informatie en makkelijker overprikkeld raken. Hoewel hooggevoeligheid de ontvankelijkheid voor positieve omgevingen kan versterken, is het ook vaak gerelateerd aan negatieve mentale gezondheidseffecten.

Recent is er groeiende belangstelling van zowel hoogsensitieve personen, clinici als de ADHD-gemeenschap om meer te weten over verbanden tussen hooggevoeligheid en aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis (ADHD). In deze presentatie zal Prof. Corina Greven zich richten op theoretische inzichten en nieuwe empirische onderzoeksresultaten, met als doel zowel de gedeelde als unieke kenmerken van SPS en ADHD verder te verduidelijken. Ten slotte wordt ingegaan op de mogelijke implicaties voor toekomstig onderzoek en klinische praktijk.

Prof. dr. Corina Greven

Hoogleraar Environmental Sensitivity in Health | Radboudumc

Sensory processing sensitivity (SPS; de wetenschappelijke term voor HSP) is een evolutionair geconserveerde eigenschap die de gevoeligheid van een persoon voor subtiele stimuli, de diepte van de verwerking ervan, de emotionele reactiviteit en de gevoeligheid om overweldigd te worden beschrijft. SPS is in verband gebracht met veranderingen in mentale gezondheid, maar de onderliggende hersen mechanismen zijn grotendeels onbekend. SPS wordt gekenmerkt door een ‘overgevoelig’ brein, wat tot uiting komt in meer activering in gebieden die betrokken zijn bij de reactie op sociaal-emotionele en andere omgevingsstimuli. Literatuurstudies met magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) suggereren dat mensen met een hoge SPS score een verhoogde activiteit vertonen van hersengebieden die betrokken zijn bij aandacht, actieplanning, sensorische integratie, bewustzijn en empathie.

Deze onderzoeken zijn echter uitgevoerd met kleine groepsgroottes en hebben niet in ogenschouw genomen dat hersengebieden niet in isolatie functioneren, maar in netwerken die specifieke hersenfuncties ondersteunen. We hebben onderzocht of SPS betrekking heeft op het anders verwerken van filmpjes in de zogenaamde executive control, default mode en salience-netwerken met behulp van functionele MRI in een steekproef van 238 mensen. De bevindingen suggereren dat hogere SPS geassocieerd is met een verandering in de balans tussen het ‘naar binnen’ georiënteerde default mode netwerk en het ‘naar buiten’ georiënteerde executive control netwerk. Bovendien ontdekten we dat individuen met hoge SPS score en aandacht gericht op negatieve stimuli in de omgeving bedreigende en emotionele stimuli anders verwerken, wat gepaard gaat met verhoogde activiteit van zowel het salience netwerk (betrokken bij aandacht voor onverwachte stimuli) en het executive control netwerk (betrokken bij aandacht voor geplande stimuli).

Samengevat laat literatuur tezamen met deze nieuwe bevindingen zien dat SPS gepaard gaat met een verandering in de activiteit van hersen netwerken die betrokken zijn bij naar binnen en naar buiten gerichte aandacht, evenals aandacht voor onverwachte en geplande stimuli.

Prof. dr. Judith Homberg

Hoogleraar translationele neurowetenschappen | Radboudumc

Fleur van Groningen vertelt over haar persoonlijke ervaringen met hoogsensitiviteit, trauma en leven met cptss. Over de inspirerende weg die ze heeft afgelegd. Trauma heeft méér impact op HSP’s maar tegelijk kunnen zij ook over meer veerkracht beschikken, op voorwaarde dat er bepaalde ondersteunende factoren zijn. Fleur deelt haar ervaring met het verschil tussen prikkelgevoeligheid en hypervigilantie, en de link tussen intergenerationeel trauma en hoogsensitiviteit.

Fleur van Groningen
Schrijfster, journaliste en ervaringsdeskundige
Auteur van o.a. de bestseller Voelen zonder filter, over haar ervaring met HSP, trauma en PTSS

Ongeveer 30% van de bevolking rapporteert een verhoogde gevoeligheid voor omgevingsstimuli (bv. geluiden, lichten, de stemming van anderen), die hun levenskwaliteit op een positieve en negatieve manier kunnen beïnvloeden. In mijn onderzoek over hoogsensitiviteit heb ik onderzocht hoe we individuele verschillen in hoogsensitiviteit op een betrouwbare manier kunnen meten bij kinderen, adolescenten en volwassenen gebruik makend van vragenlijsten, dagboekstudies en observatiestudies.

Daarnaast heb ik onderzocht voor welke soort prikkels hoogsensitieve personen meer gevoelig zijn en hoe deze sensorische gevoeligheid samenhangt met gevoelens van overprikkeling. Ik heb onderzocht hoe overprikkeling fluctueert doorheen de dag en de week en hoe objectieve kenmerken van de omgeving (bv. de aanwezigheid van anderen), vermoeidheid en stemming de mate van overprikkeling bij hoogsensitieve personen beïnvloeden.

In mijn presentatie zal ik de verschillende meetinstrumenten, de belangrijkste resultaten en klinische implicaties uit mijn onderzoek toelichten.

Dr. Sofie Weyn

Onderzoeker | Universiteit van Bern en KU Leuven

Veel mensen met autisme zijn gevoelig voor sensorische prikkels, zoals voor licht en geluid. Dit overlapt met de gevoeligheid die we ook bij hoogsensitieve mensen zien. Maar waarin verschillen beide groepen? Hoe maak je onderscheid tussen autisme en hoogsensitiviteit? En hebben ze ook iets anders nodig in de zorg?

Dit en meer komt aan de orde tijdens deze lezing.

Drs. Annelies Spek

Klinisch psycholoog en senior wetenschappelijk onderzoeker | Autisme Expertise Centrum