Nationaal Jaarcongres Overprikkeling 2024

Dr. Irene Huenges Wajer
Klinisch neuropsycholoog | Amsterdam UMC

Visuele overprikkeling is een veelgehoorde klacht na niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Hoewel de klacht voor iedereen anders kan zijn, geven mensen met deze klachten vaak aan gevoeliger te zijn geworden voor licht, drukke patronen of bewegende beelden. Doordat er overal om ons heen veel visuele prikkels zijn om te verwerken, kan de impact van visuele overprikkeling op het dagelijks leven enorm zijn. Het is op dit moment niet duidelijk wat deze klachten veroorzaakt. In de praktijk hoor je wel eens dat men het heeft over een ‘kapot filter’, maar is dat ook zo?

Tijdens deze presentatie deel ik de resultaten van ons onderzoek naar de mogelijke oorzaken van visuele overprikkeling na NAH. Ik ga in op het patroon van visuele overprikkelingsklachten en de relatie met meetbare veranderingen in de prikkelverwerking.

Jasmijn Heijman
Neuropsycholoog | Bartiméus

De afgelopen 25 jaar is steeds duidelijker geworden dat het meemaken van traumatische gebeurtenissen enorme impact kan hebben op de psychische en lichamelijke gezondheid. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, betreft (psycho)trauma niet alleen heftige gebeurtenissen zoals seksueel misbruik, mishandeling en het meemaken van geweld, vluchten uit een thuisland, sociale uitsluiting of discriminatie. Ook het ontbreken van zorg, opgroeien in armoede of blootgesteld worden aan ongezonde invloeden van onze verzorgers, zoals intergenerationeel trauma en verslaving, kunnen een stempel achterlaten. Er is een groeiend besef dat de overprikkeling en stressregulatie een logisch gevolg zijn op ongezonde omstandigheden. Zo vindt er momenteel een transformatie plaats binnen de ggz, die zich vooral bezigt met traumasensitieve zorg en neuroinclusieve zorg. In deze lezing nemen we u mee in deze concepten.

Dr. Simona Karbouniaris | Postdoc onderzoeker, docent Psychotrauma, toezichthouder in de ggz | Kenniscentrum Sociale Innovatie – Instituut Social Work | HU

Overprikkeling, een begrip waar ik als huisarts niets van begreep, waar ik nooit iets over geleerd had. Echter door een auto immuun chronische meningitis heb ik nu NAH en hebben mijn gezin en ik dagelijks met de gevolgen van overprikkeling te maken. Voor mijn ziekte was ik een bedreven huisarts en nu worstel ik me door de alledaagse prikkels heen.

In mijn verhaal probeer ik jullie mee te nemen in mijn ervaringen rondom prikkels, hoe destructief alledaags prikkels kunnen zijn had ik me nooit kunnen voorstellen. Gewone dingen als ontbijt klaarmaken en de kinderen op tijd op school krijgen voelen vaak nog als een ritje in de Goliath met 3D discobril op en trance muziek in mijn oren. Wat is de impact van overprikkeling op een jong gezin? Wat helpt mij om te overleven, maar steeds meer te leven. Hoe zie ik er als overprikkelde vader uit?

Ook hoop ik jullie inzicht te geven hoe het voelt om als patiënt collega te worstelen met de kennishiaten van zorgverleners rondom prikkels. Hoe ver ga je in vragen om een second opinion? Ik vertel wat het met me deed toen ik niet serieus genomen werd, toen ik mezelf niet serieus nam.

Als ambassadeur van de Hersenstichting voer ik dagelijks een strijd voor meer begrip van de onzichtbare gevolgen van een hersenaandoening.

Mans Mees
Ervaringsdeskundige

Cognitive FX is een behandelcentrum in Utah voor mensen met aanhoudende klachten na een hersenschudding. De CFX-behandeling is populair, maar de effectiviteit ervan is onbekend. Dit onderzoek is gericht op het bepalen van de mogelijke waarde van de behandeling aan de hand van kwalitatief en kwantitatief onderzoek. Het kwalitatief onderzoek bestond uit interviews en focusgroepen en was gericht op het verkrijgen van meer inzicht in de behandeling, het identificeren van mogelijke werkingsmechanismen door Nederlandse experts, en het inventariseren van ervaringen van ervaringsdeskundigen. Het kwantitatieve onderzoek was gericht op het in kaart brengen van veranderingen in het functioneren van mensen die de behandeling in Utah zijn ondergaan. Het functioneren van 64 deelnemers werd gemeten met herhaald afgenomen vragenlijsten en multidisciplinaire metingen voor, direct na en zes maanden na het ondergaan van de behandeling in Utah. Metingen besloegen demografische eigenschappen, medische geschiedenis, persoonskenmerken, premorbide functioneren, symptoomslast, neurocognitieve functies en balans. Functionele MRI scans afgenomen als onderdeel van de behandeling (voor, na) werden onafhankelijk geanalyseerd om veranderingen in functionele connectiviteit van de hersenen te onderzoeken. In deze presentatie worden de bevindingen uit het onderzoek gedeeld, mogelijke verklaringsmechanismen besproken en voorstellen voor vervolgonderzoek gepresenteerd.

Marsh Königs PhD
Neurowetenschapper, Universitair Docent, Principal Investigator | Amsterdam UMC, Emma Kinderziekenhuis, Emma Neuroscience Group

Overprikkeling is een veelgehoorde klacht na hersenletsel, die iemands dagelijks leven ernstig kan beïnvloeden. Echter raakt niet iedereen na een hersenletsel overprikkeld, en zijn er ook mensen zonder hersenletsel die last kunnen hebben van prikkelgevoeligheid en overprikkeling. In mijn onderzoek kijk ik naar factoren die samenhangen met prikkelgevoeligheid. Hieronder vallen onder andere persoonlijke factoren, zoals coping stijl, persoonlijkheid of stemming, maar ook factoren die met de omgeving te maken hebben, zoals om welke prikkels het gaat, hoeveel denkvermogen een situatie van iemand vraagt, of dat het een erg stressvolle situatie is. Door het identificeren van deze factoren, kunnen we individuele verschillen tussen mensen en situaties duiden en hier een eventuele behandeling beter op afstemmen. Aangezien we denken dat er waarschijnlijk geen ‘one-size-fits-all’ behandeling voor overprikkeling na hersenletsel gaat zijn, is het van belang om te kijken of we individuen – en groepen van elkaar kunnen onderscheiden aan de hand van bepaalde factoren, om zo de behandeling gerichter toe te passen. In deze presentatie geef ik een overzicht van de verschillende projecten die ik rondom dit onderwerp gedaan heb, zowel bij mensen met als zonder hersenletsel.

Drs. Marilien Marzolla
Onderzoeker en neuropsycholoog | Universiteit Maastricht

Er is geen andere manier voor een levend organisme, de mens, om kennis te nemen van de wereld dan via zintuiglijke informatie. Een adequate verwerking daarvan vergt stelt hoge eisen aan de neurobiologie. Een verandering van omgeving vergt aanpassing van deze neurobiologie en stelt dus eisen aan de neurobiologische flexibiliteit, ook aan het tempo waarin deze aanpassing mogelijk is. De hoeveelheid zintuiglijke informatie die de mens bereikte was in de prehistorie of de middeleeuwen heel anders dan nu. De vraag is of de hersenen zich aan die veranderingen hebben kunnen aanpassen en wat de gevolgen zijn als dat niet goed mogelijk is. De hersenen zelf zijn oorzaak-neutraal. Dat wil zeggen dat verschillende oorzaken tot vergelijkbare gevolgen kunnen leiden. Dat geldt ook voor overprikkeling. Kortom, overprikkeling is een overkoepelend symptoom. In deze lezing zal overprikkeling vanuit deze transdiagnostische visie tegen achtergrond van de interactie tussen omgeving en lichaam-hersenen worden besproken, ook voor wat betreft enkele aspecten qua beïnvloeding ervan.

Jan Wiersma is werkzaam als (neuro)psychiater en richt zich al vele jaren op de problematiek bij mensen met hersenletsel en/of een verstandelijke beperking. Daarbij gaat zijn interesse met name uit naar de interactie tussen omgeving en de hersenen, stress- en emotieregulering, zowel qua diagnostiek als behandeling. Hij is werkzaam voor tal van organisaties (o.a. InteraktContour, CCE, ’s Heerenloo/Noorderbrug, Driestroom, Livio) met daarnaast enkele docentschappen (Instituut voor toegepaste neurowetenschapppen/ITON, PAO/Axon leertrajecten, RINO/CCE). Hij geeft regelmatig lezingen en workshops op bovengenoemde gebieden.

Jan Wiersma
Neuropsychiater | Personal Brain Care

‘Prikkelverwerking’ is inmiddels een paraplu-begrip om een groot scala van gedragingen van kinderen mee te beschrijven. Hoewel dit verhaal ooit meer dan 50 jaar geleden startte onder de noemer ‘sensorische integratie’, zijn veel van de inzichten uit die tijd inmiddels verlaten. Er is maar weinig evidence voor het effect  van behandelingen die beweren dat zij de sensorische informatieverwerking van kinderen zelf kunnen veranderen. Vanuit sommige beroepsgroepen wordt zelfs gewaarschuwd voor ‘pseudowetenschappelijke’ therapieën zoals sensorische integratietherapie. Hoewel er zeker reden is om te twijfelen aan sommige pretenties, is het de vraag of we hiermee niet het kind met het badwater weggooien.

Niet zonder reden houdt een steeds groter scala van disciplines zich bezig met sensorische informatieverwerking. Aanvankelijk schoolden vooral ergotherapeuten, logopedisten en kinder-fysiotherapeuten zich op dit gebied. Tegenwoordig zijn er psychologen, orthopedagogen en artsen die zich realiseren dat inzichten op dit gebied kunnen helpen om praktische inzichten en coping-strategieën te verkrijgen die het mogelijk maken om met mindere moeite gewone dagelijkse activiteiten te ‘overleven’.

Door middel van enerzijds sprekende casuïstiek en ervaringsverhalen en anderzijds inzichten uit wetenschappelijk onderzoek wordt een beeld geschetst van dit werkgebied in ontwikkeling. Er zal aandacht zijn voor de sensorische informatieverwerking bij neurobiologische ontwikkelingsstoornissen, maar ook op gebieden als incontinentie, misofonie en zeldzame aandoeningen. Door een beter begrip van de basis van prikkelverwerking, rekening houdend met de unieke sensorische profielen van elk kind, kunnen professionals vroegtijdig interventies inzetten die aanzienlijk kunnen bijdragen aan de kwaliteit van leven van kinderen en hun ouders. Al is het alleen maar omdat het aantrekken van je kleren en schoenen elke ochtend opeens een stuk gemakkelijker wordt.

Dr. André B. Rietman
Bachelor in ergotherapie, een master in neuropsychologie en een PhD in de geneeskunde | SI-Neuro

Joyce Kik

Ervaringsverhaal van een moeder van twee kinderen met prikkelverwerkingsproblemen

Dr. Irene Huenges Wajer
Klinisch neuropsycholoog | Amsterdam UMC